دسته: تحلیل‌های راهبردی

منتشر شده در روزنامه النهار چاپ بیروت

امیر دبیری مهر

پس از اظهار نظر روحانی دگر اندیش و منتقدی به نام عبدالرحیم سلیمانی اردستانی ۶۶ ساله  درباره وقایع صدر اسلام بویژه درباره نحوه ی وفات حضرت فاطمه زهرا (س) دختر پیامبر اسلام و تشکیک او درباره آزار و اذیت نسبت به ایشان از جانب برخی أصحاب پیامبر در شبکه ماهواره ای کلمه با گرایشهای وهابی ٬ تعدادی از روحانیون ایرانی اعلام آمادگی کردند در مناظره‌ای به این شبهات پاسخ دهند اما همزمان برخی نیز ضمن تهدید و توهین به او خواستار خلع لباس و محاکمه و حتی صدور حکم ارتداد او شدند.

مخالفان این روحانی شیعه  می گویند او از خط قرمز اعتقادی انها عبور کرده و در لباس روحانی شیعه ودر فضای عمومی  سخنان و مواضع وهابیون را تکرارمی کند. برخی از مخالفان معتدل تر او نیز می گویند نباید این سخنان در فضای عمومی مطرح شود زیرا موجب خشم پیروان مذهب شیعه می شود.

بسیاری از شیعیان باور دارند دختر پیامبر اسلام بخاطر دفاع از حق امامت علی بن ابی طالب از سوی خلفای اول و دوم یعنی ابوبکر وعمر مورد ازار و توهین واقع شده  و حتی خانه او مورد حمله قرار گرفته و بر اثر همین حمله ایشان  که باردار هم بوده مجروح و بعد از چند روز به شهادت می رسد .

اما  سلیمانی می گوید اگر این روایت های تاریخی را بپذیریم عدالت امام علی زیر سوالم ی رود زیرا نمی توان پذیرفت شخصیت شجاعی مانند امام علی شاهد حمله به خانه و همسر خود باشد و سکوت کند  او معتقد است این داستانها توسط  روضه خوانهای  کم سواد شیعه ساخته شده و قابل استناد نیست . اما مخالفان او از جمله حامد کاشانی و ناصر رفیعی که از روحانیان نزدیک به حکومت هستند و حتی بسیاری از افراد و رسانه های اصلاح طلب  با انتقاد از او  می گویند روایات تاریخی در این خصوص غیر قابل انکار است و تشکیک عقلی در روایات تاریخی جایز نیست.

آیت الله سید محمدحسین فضل الله از مراجع تقلید شیعیان لبنان نیز ۲۵سال پیش در نماز جمعه بیروت گفته بود که شهادت حضرت زهرا(س) در اثر شکسته شدن پهلو را نه تصدیق می کند و نه تکذیب. او بعدها نیز گفت سند محکمی برای این موضوع پیدا نکرده .  این نظر علامه فضل الله که بین شیعیان لبنان محبوبیت و نفوذ بالایی داشت  در ایران با واکنش های شدیدی مواجه شد در حدی که برخی مرجعیت او را زیر سوال بردند.

بعد از اظهارات سلیمانی و تشدید  فضای تهدید و توهین به او  مناظره تلویزیونی دیگری بین او و حامد کاشانی روحانی نزدیک به حکومت در ۳۰ نوامبر برگزار  شد و شبکه‌های اجتماعی مانند  اینستاگرام و تلگرام تا توئیتر و یوتیوب پر شد از برش‌های صحبت‌های این دو چهره در این مناظره.

بسیاری در ایران از حامد کاشانی در این مناظره بخاطر  تسلط و انسجام فکری او تجلیل کردندو معتقدند سلیمانی اردستانی با وجود سابقه طولانی مدت تدریس در دانشگاه و تالیف چندین کتاب  نتوانست استدلال‌های خود را بر پایه اسناد قوی تاریخی بنا کند و بیشتر به استنتاج‌های عقلی تکیه کرد.

اما بعد از انجام این مناظره ان چیزی که باعث تعجب شد فیلمهایی بود که در فضای مجازی از فحاشی های بسیار شدید ناموسی برخی مداحان به این روحانی منتقد پخش شد.

فیلم دیگری نیز منتشر شده که نشان می داد افرادی با حضور در دفتر اردستانی خواستار عذرخواهی او و توقف شبهه پراکنی او علیه باورهای شیعیان شده و به درخواست‌های اردستانی برای مراجعه آنها به پلیس و طرح شکایت قانونی توجهی ندارند.

این برخوردهای و توهین ها انقدر شدید بود که کاشانی که در این روزها بخاطر مناظره با اردستانی مورد حمایت و تشویق اقشار مذهبی قرار گرفته در ویدیویی ضمن تقبیح این واکنش ها گفت :شیعیان باید مانند امامان شیعه با منطق و ادب و احترام با مخالفان خود برخورد کنند . او در عین حال تاکید کرد شیعیان نباید نسبت به توهین اعتقادات خود بی تفاوت باشند.

روزنامه اطلاعات چاپ تهران که همیشه خود را از مجادلات سیاسی کنار نگه می دارد و همچنین روزنامه جمهوری اسلامی که هر دو منتسب به ایت الله خامنه ای هستند  نیز در مقاله های جداگانه ای دارند  ضمن نقد شدید مواضع سلیمانی اردستانی بخاطر طرح این مباحث اختلاف برانگیز از فحاشی تندروها علیه او انتقاد کردند.

گفتنی است اردستانی  پیش از این نیز بار‌ها به دلیل دیدگاه‌های متفاوت خود، در کانون توجه قرار گرفته  دیدگاه‌هایی که نه تنها در حوزه تاریخ دینی، بلکه در عرصه سیاست خارجی و داخلی نیز با روایت‌های رسمی زاویه جدی دارد. همین مواضع و سابقه سیاسی و حتی بازداشت اردستانی  در سال ۲۰۰۹  و  برچسب «روحانی منتقد حکومت» به گسترش فضای انتقاد و توهین به او افزوده است .او در سال گفتگو با تلویزیون دیدار درباره شهادت امام حسین در واقعه کربلا نیز مطالبی بیان کرد که واکنشهایی را  برانگیخت ..

پیش بینی می شود  برخورد‌های مستقیم با سلیمانی اردستانی ادامه پیدا کرده و حتی به بازداشت و خلع لباس او منجر شود  در چند سال اخیر روحانیونی با نقدهای سیاسی بسیار کندتر از سلیمانی هدف جریان‌ فکری غالب و تندرو قرار گرفته و در بسیاری از موارد خلع لباس شده اند. برخی معتقدند با توجه به شرایط خاص ایران بعد از جنگ با اسراییل و تشدید فشارهای اقتصادی و ناترازی انرژی بویژه خشکسالی و کمبود اب و دیگر مشکلات اجتماعی ٬طرح مباحث اختلاف انگیز عقیدتی به صلاح کشور نیست و در مقابل برخی نیز معتقدند مبانی فکری و اعتقادی مسلمانان باید انقدر قوی و محکم باشد که از طرح شبهات نهراسند و حتی این مباحثات را برای شکوفایی فکر جامعه اسلامی لازم می دانند.

منتشر شده در روزنامه النهار چاپ بیروت

امیر دبیری مهر

درباره ارتباط جمهوری اسلامی ایران و نیروها و گروههای مسلح ضد صهیونیستی در کشورهای لبنان وعراق و فلسطین  و یمن روایت های متنوع و متفاوتی وجود دارد که برخی کاملا بی اساس و حاصل توهم و خود بزرگ بینی برخی در ایران و عملیات روانی رسانه های غربی است و  برخی روایتها نیز نزدیک به واقعیت است و شواهد بیرونی دارد.  اما در ایران هم  روایت های متفاوتی وجود دارد  که نه تنها در مردم بلکه در بین مقامات و مسوولان جمهوری اسلامی نیز درباره انها اتفاق نظر وجود ندارد. این روایتها تاریخی ۴۵ ساله دارد که  عبارتند از :

• روایتی که معتقد است انقلاب اسلامی در ایران در سال ۱۹۷۹ برای بسیاری از گروهها وجنبش های اسلامی در خاورمیانه با هدف تقویت وانسجام بیشتر علیه دشمن صهیونیستی و استکبار جهانی الهام بخش بود و امیدواری انها را برای ازاد سازی فلسطین و تجاوز و اشغال دیگر سرزمین های اسلامی تقویت کرد .رابطه و حضور برخی از رجال ایرانی مانند امام موسی صدر و مصطفی چمران و..در جنوب لبنان و رابطه خوب و صمیمی یاسر عرفات رییس ساف با ایت الله خمینی رهبر انقلاب و مواضع ضد اسراییلی و ضد امریکایی مقامات جمهوری اسلامی از همان ابتدای پیروزی انقلاب ٬  در شکل گیری این روایت  نقش موثری ایفا کرد. اکثریت مردم ایران نیز با نگاه ظلم ستیزی از این روایت دفاع می کردند. بر اساس این روایت  انقلاب در ایران برای جنبش های اسلامی نقش الهام بخش ایفا می کرد . نتیجه ان هم شکل گیری تشکیلات حزب الله در جنوب لبنان و در سالهای بعد ایجاد انصارالله در یمن و برخی جنبش های غیر شیعی مبارز مانند جهاد اسلامی در غزه بود . حتی جهادیون افغان که علیه ارتش شوروی می جنگیدند نیز از ایران الهام گرفته بودند. (هر چند در اینده تبدیل به طالبان و القاعده شدند که با جمهوری اسلامی سازگار نبودند و نیستند)

• روایت دوم زمانی شکل گرفت که ایران تصمیم گرفت هر طور که شده و به هر طریقی از این جنبش های حمایت کند و شاید مهمترین وجه ان کمکهای رسانه ای و تبلیغاتی و تشکیلاتی بود . این حجم از فعالیتها و حمایتها انقدر زیاد شد که حتی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی غیر از نیروهای زمینی و هوایی ودریایی که نیروهای انها باضد انقلاب داخل و صدام در جبهه های جنگ می جنگیدندنیروی چهارمی شکل گرفت به نام سپاه قدس . این سپاه در سالهای جنگ ایران و عراق به تجهیز کردهای مخالف صدام در عراق به رهبری جلال طالبانی و شیعیان مخالف صدام می پرداخت.از احمد شاه مسعود در جنگ با شوروی حمایت می کرد  و فعالیتهای ان به مرور به دیگر نقاط خاورمیانه بویژه در لبنان و فلسطین سرایت کرد. به گونه ای که در دو دهه گذشته رسانه های امریکایی سعی کردند با بزرگ نمایی از فعالیتهای سپاه قدس ٬ زمینه های اقدامات خود علیه این نیرو را فراهم کنند. پروژه ایران هراسی و معرفی کردن جنبش های مبارز و مسلح بعنوان نیروهای نیابتی ایران در این چارچوب قابل فهم است که در نهایت با ترور سردار قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس به رویارویی مستقیم امریکا و اسراییل با ایران در خارج از مرزهای ایران منجر شد.

• همانطور که در ساختن روایت دوم یعنی حمایت از نیروهای مقاومت افراد و مقامات و مسوولان جمهوری اسلامی نقش داشتند و امریکا و اسراییل با هداف تضعیف ایران ٬ آن را بزرگ نمایی و برجسته سازی کردند به تدریج روایت سومی افراطی و رادیکالی شکل گرفت که از سطح حمایت ایران از نیروهای نیابتی عبور کرد و اینگونه مطرح شده که جنبش های مقاومت اساسا وابسته به ایران هستند و برای منافع ایران در خارج از مرزهای اریان می جنگند. این روایت زمانی شکل گرفت که در ایران این انتقاد به حکومت شکل گرفت که چرا از منابع ملی برای اهداف فراملی استفاده می شود وچرا جموری اسلامی بجای تلش برای ابادانی ایران به جریانات مقاومت اسلامی کمک می کند؟ و افرادی در جمهوری اسلامی در پاسخ مدعی شدند این نیروهای نیابتی در واقع نیروهایی هستند که برای ایران اما هزاران کیلومتر دورتر از مرزهای ایران می جنگند. این روایت در دوران ظهور داعش در عراق و سوریه قوت گرفت و در نتیجه حشد الشعبی در عراق با هدایت و کمک ایران شکل گرفت . نمونه دیگر حزب الله لبنان بود که گفته شد که این نیرو در واقع دست پر قدرت ایران در جوار اسراییل است تا هر زمانی که اسراییل خواست علیه ایران وارد عمل شود مانند آوار بر سر اسراییل خراب شود . در حالی که در واقعیت حزب الله یک تشکیلات سیاسی و نظامی لبنانی است که برای دفاع از سرزمین لبنان در برابر حملات اسراییل شکل گرفته و داشتن رابطه خوب با ایران به معنای وابستگی کامل ان به جمهوری اسلامی نبوده و  نیست . دستگاه رسانه ای و تبلیغاتی غرب در شکل دادن به این روایت نقش فعالی ایفا کرد و البته در داخل ایران هم برخی ان را نشان دهنده قدرت ایران دانسته و ان را ترویج کردند. نتیجه این فرایند مشروعیت بخشی به اقدامات نظامی تمام عیار امریکا واسراییل علیه این نیروها در دو سال اخیر تحت عنوان ضربه به ایران بود که در نهایت نیز به جنگ ۱۲ روزه علیه ایران ختم شد و هنوز هم سایه جنگ جدید از سر ایران کوتاه نشده است .

بعد از جنگ ۱۲ روزه اسراییل و امریکا علیه ایران این احتمال شکل گرفت  که رویکرد واقع بینانه ای  به نیروهای مقاومت  شکل گرفته و جایگزین رویکرد ارمان گرایانه شود.  اما همچنان روایت دوم و سوم در ایران پر رنگ است . نمونه بارز ان مصاحبه ای که در سایت ایت الله خامنه ای منتشر شده و در ان گفته شده  حزب الله لبنان ادامه نیروی مقاومت بسیج در ایران است و امروز هم  ۳۰ درصد اعضای ارتش لبنان اعضای حزب الله هستند. صبح در ارتش خدمت می کنند و عصر در حزب الله  و از این ادعا نتیجه گرفته که محبوبیت ایران حتی بعد از جنگ ۱۲ روزه در فضای بین المللی افزایش یافته . برهمین اساس هم استدلال کرده کسانی که در ایران خواهان مذاکره با امریکا هستتدمی خواهند چهره مقاومتی جمهوری اسلامی را تخریب کنند.

همین ادعا موجب شده رسانه های مخالف جمهوری اسلامی با استناد به این ادعا موج جدیدی از تبلیغات علیه ایران را اغاز کنند. به نظر می رسد تجربه های پر هزینه ۴۵ سال اخیر یک راه پیش روی ایران گذاشته و ان هم بازگشت به روایت اول یعنی احیای جنبه الهام بخشی ایران به نیروهای مقاومت باشد. برای این مهم نیز  ایران در حال حاضر بیشتر از هر زمان به افزایش قدرت ملی نیاز دارد و از مسیر توسعه همه جانبه و تعامل بهتر با جهان می گذرد.

جابجایی پایتخت در ایران : ضرورتی که دولت قصد و قدرت اجرای ان را ندارد!

امیر دبیری مهر

اظهار نظر های مکرر مسعود پزشکیان رییس جمهور ایران درباره مشکلات فراوان شهر تهران و ضرورت انتقال پایتخت از تهران این سوال را در بین ایرانیان ایجاد کرده که ایا واقعا دولت ایران قصد انجام چنین کاری را دارد؟ یا صرفا با هدف جلوگیری از توسعه مشکلات  شهر تهران  این اظهارات بیان می شود؟

از سالهای دور هر از گاهی موضوع ضرورت انتقال پایتخت از تهران مطرح اما هر بار بعد از مدتی مساله منتفی شده  و انچه باقی مانده شهری  است که از نظرشاخص کیفیت زندگی در بین ۲۶۶ شهر جهان در رتبه ۲۶۴ قرار دارد که نشان دهنده کیفیت پایین زندگی در پایتخت ایران است .

امسال با کاهش ذخیره ۵ سد تامین کننده اب ۱۵  میلیون نفر ساکن تهران نگرانی مقامات جمهوری اسلامی از پیامدهای تمرکز جمعیتی در تهران بیشتر شده  که همزمان با افزایش تورم و گرانی و احتمالا بنزین می تواند زمینه های اعتراض های اجتماعی را فراهم کند.

جمعیت تهران در سال ۱۹۷۸ یعنی یک سال قبل از انقلاب اسلامی ۵ میلیون نفر بود اما در چهل و پنج سال اخیر این جمعیت سه برابر شده اما امکانات این شهر به همین اندازه افزایش نیافته است . مهاجرت وسیع مردم دیگر شهرها به تهران یک رویه ثابت در ۵۰ سال اخیر بوده و همین مساله باعث بروز مشکلات بزرگی در تهران شده است . طبق مطالعات انجام شده مهمترین مشکلات شهر تهران که با وجود همه اقدامات  دولت جمهوری اسلامی و شهرداری تهران در ۴۵ سال اخیر همچنان لاینحل مانده عبارتند از :

• ترافیک سنگین و به رو به افزایش تهران که باعث خسارتهای مالی و جانی فراوانی به شهروندان می شود برای مثال در هر هفته ۱۰ نفر در تهران بخاطر تصادف رانندگی کشته می شوند و سالانه هفتاد میلیون دلار خسارت به اقتصاد کشور اسیب می زند.

شبکه حمل و نقل عمومی تهران مانند مترو و اتوبوس و تاکسی حداکثر امکان سرویس دهی به ۳ میلیون نفر از جمعیت ۱۵ میلیونی تهران را دارند و همین مساله باعث شده شهروندان از خودروها بویژه موتورهای شخصی برای تردد استفاده کنند. افزایش چشمگیر موتور سواری و عدم رعایت نظم و قانون در تهران به مرور این شهر را به دهلی نو پایتخت هندوستان شبیه کرده است .

• الودگی شدید هوا در چهار فصل :

در تهران سالانه ۷هزار نفر بخاطر الودگی هوا می میرند و همین الودگی ۳ میلیارد دلار خسارت به اقتصاد ایجاد می کند . از ۳۶۵ روز تهران فقط بین ۵ تا ۱۰ روز هوای پاک دارد

۴ – اسیب های اجتماعی :طبق امار رسمی سهم تهران از  اسیب های اجتماعی کل ایران شامل فقرو نابرابری ، اعتیاد، حاشیه‌نشینی، سرقت   وخشونت و خودکشی

حدود هشتاد درصد است .

اما سوال اینجاست که که چرا شهری با این همه مشکلات و دافعه و تهدید  و در حالی که کمتر از یک درصد وسعت ایران را دارد حدود ۲۰ درصد از جمعیت ایران را در خود جای داده است ؟ و با وجود بودجه دو و نیم  میلیارددلاری شهرداری تهران گفته می شود دیگر شهر مناسبی برای پایتختی ایران نیست ؟

پاسخ این پرسشها را باید در سیاستهای تمرکز گرای دولت در ایران از قبل از انقلاب جستجو کرد که بعد از انقلاب نیز ادامه یافته است . بیشترین سرمایه گذاری ها و فرصت های اقتصادی و رفاهی در تهران متمرکز شده است وهمین مساله باعث شده ۲۱ درصد ثروت ایران در تهران تمرکز یابدکه برابر با امکانات و ثروت ۱۸ استان دیگر از ۳۱ استان ایران است .

همین تمرکز امکانات و فرصتها در تهران باعث مهاجرت وسیع جمعیت به تهران و افزایش رقابتها و شکاف طبقاتی و شکل گیری حاشیه نشینی می شود.شهری که حداکثر ظرفیت دو و نیم میلیون جمعیت دارد در حال حاضر پذیرای ۱۵ میلیون جمعیت است !

بنا براین می توان گفت هر بار که مقامات سیاسی درباره ضرورت انتقال پایتخت اظهار نظر می کنند هیچ برنامه منسجم و دقیق و مصوبی در این خصوص ندارند بلکه صرفا با مردم درد و دل و همدلی می کنند تا نشان دهند از مشکلات متراکم پایتخت مطلع هستند! وگرنه هر گونه جابجایی پایتخت و بهبود وضعیت رو به وخامت شهر تهران کاملا در اختیار حکومت و دولت و شهرداری است . تجربه ای که در بسیاری از کشور ها  مانند استرالیا و مالزی  و برزیل و پاکستان و المان و ترکیه و کانادا با موفقیت انجام شده  .

انتقال پایتخت از تهران کار ساده ای نیست و هزینه های هنگفتی دارد اما بطور تدریجی شدنی است ولی  بزرگترین مانع آن رویکرد سیاسی تمرکز گرای حکومت و البته مخالفت شبکه های قدرتمند سیاسی و اقتصادی است که از وجود این همه جمعیت و مشکلات اجتماعی در تهران سود می برند  و در برابر هر تصمیم و اقدام علمی و عقلانی و مفید برای انتقال پایتخت کارشکنی می کنند برای مثال می توان از صاحبان بزرگ املاک و مجتمع های مسکونی و تجاری و اداری در ایران  و مشاغل دیگری مانند دلالان و واسطه های خودرو و  برخی شرکت های بزرگ خدماتی نام برد که هر تصمیمی در خصوص انتقال پایتخت از تهران برای انها زیانبار است و در برابر ان ایستادگی می کنند.

نبود سرمایه گذاری خارجی بخاطر تحریم های بین المللی نیز مانع مهم دیگری در مسیر رفع مشکلات تهران است که در حال حاضر چشم انداز روشنی برای ان وجود ندارد.

امیر دبیری مهر

تا قبل از جنگ ۱۲ روزه اسراییل علیه ایران ٬ به مدت ۱۴ سال پادشاهی عمان نقش میانجی را بین ایران وامریکا بازی کرد  و پنج دور مذاکرات ایران و امریکا تا قبل از جنگ  نیز با وساطت دولت عمان و با حضور وزیر امور خارجه این کشور برگزار شد.

اما با حمله اسراییل به ایران وسپس مشارکت امریکا در این حمله و تخریب تاسیسات هسته ای ایران ٬ این مذاکرات با  میانجیگری عمان عملا پایان یافت .

دردور اول ریاست جمهوری ترامپ ٬ امریکا از امارات و ژاپن خواسته بود بعنوان واسطه با ایران درباره مسایل مورد اختلافی گفتگو کنند اما این ایده با مخالفت رهبر ایران مواجه و به نتیجه نرسید. ایت الله خامنه ای در دیدار با نخست وزیر ژاپن گفت ترامپ را لایق پاسخ دادن نمی داند و تهران پیشنهاد میانجیگری  امارات را نیز بخاطر عادی سازی رابطه امارات و اسراییل نپذیرفت و انور قرقاش مقام عالی رتبه اماراتی که حامل پیام ترامپ به تهران بود بدون دستیابی به نتیجه مشخص به کشورش برگشت.

اما در جریان جنگ ایران و اسراییل و تشدید درگیری ها و احتمال سرایت ان به دیگر کشورها  گفته شد عربستان سعودی و شخص محمد بن سلمان ولیعهد عربستان نقش موثری درکاهش شعله های جنگ و  توقف آن ایفا کرد. برخی اخبار تایید نشده و غیر رسمی حاکی است در همان روزها محمد بن سلمان در تماس با ترامپ از گسترش شعله های جنگ بین ایران و اسراییل درمنطقه ابراز نگرانی کرده و خواستار مداخله ترامپ برای توقف جنگ شده بود و این درخواست در ورود جدی ترامپ و توقف جنگ بین ایران و اسراییل نقش موثری ایفا کرد.حتی گفته می شود هشدار پاکستان در خصوص پرهیز ایران از گسترش درگیری نظامی همسو با سیاستهای ریاض بوده است .

بعد از پایان جنگ نیز عربستان تلاش کرده جلو ایجاد  تنش های مجدد در منطقه را بگیرد و برای این هدف روابط خود با ایران وامریکا را توسعه داده و با تهران و واشنگتن در تماس بوده است . بن سلمان قبل از سفر به واشنگتن نامه ای از مسعود پزشکیان رییس جمهور ایران دریافت کرده است . هر چند درباره مضمون این  نامه اطلاعات مهمی  در دست نیست اما می توان حدس زد این نامه درباره روابط ایران و امریکا و اتش بس در غزه باشد و درخواست ایران برای ایفای نقش فعال تر ریاض در برقراری صلح در خاورمیانه باشد.

برهمین اساس ترامپ دردیدار با بن سلمان در امریکا باوجودی که مجددا  از حملات آمریکا علیه تأسیسات هسته‌ای ایران دفاع کرده

اما مدعی شده تهران به دنبال یک راه‌حل دیپلماتیک با واشنگتن است. شاید منظور ترامپ  تبادل پیام های محرمانه بین تهران و واشنگتن درهفته های اخیر باشد.

ترامپ در این دیدار تصریح کرد : ایران واقعا می خواهد توافق کند. آنها به شدت خواستار دستیابی به توافق هستند. من کاملا استقبال می کنم. ما در حال گفتگو با آنها هستیم و فرآیند آن را شروع کرده ایم. خوب است که با ایران به توافق برسیم. می توانستیم قبل از جنگ این کار را انجام بدهیم اما نشد. اما ایرانی ها خیلی تمایل دارند آنها در حرف چیز دیگری می گویند اما خیلی مایلند که به یک توافق برسند.

اما مهمتر از سخنان ترامپ موضع بن سلمان است شاهزاده محمدبن سلمان  گفت که عربستان سعودی از توافق آمریکا و ایران حمایت خواهد کرد.

او به خبرنگاران گفت: «ما تمام تلاش خود را برای کمک به دستیابی به توافق بین ایالات متحده آمریکا و ایران انجام خواهیم داد و معتقدیم که برای آینده ایران خوب است که یک توافق خوب داشته باشیم که منطقه و جهان و ایالات متحده آمریکا را راضی کند.

همزمان با این اظهارات برخی دیپلماتها و صاحب نظران در ایران  نیز می بعد از جنگ ۱۲ روزه و حملات شدید موشکی ایران به اسراییل زمینه بهبود روابط تهران و کشورهای عربی خیلی بیشتر از گذشته فراهم شده زیرا  کشورهای عربی از اینکه ایران به اسراییل ضربات نظامی کوبنده ای وارد کرده خرسند هستند و همین فضا می تواند نقش انها بویژه عربستان را برای ایفای نقش میانجی با امریکا پر رنگ تر از گذشته کند.

در حال حاضر در ظاهر و در مواضع رسمی وعلنی ٬در مقامات ایرانی نسبت به امریکا هیچ نشانه ای از تمایل به توافق و گفتگو مشاهده نمی شود بویژه که اخیرا ترامپ مدعی شد فرمان حملات اسراییل به ایران در دستان او بوده و برهمین اساس وزیر امور خارجه ایران در نامه ای به دبیرکل سازمان ملل با استناد به همین سخنان درخواست پرداخت غرامت جنگ از جانب امریکا شده است .

اما انچه را که نمی توان انکار کرد این است که هر چند گاهی سیاست مداران در پشت تریبون های رسمی برای هم خط و نشان می کشند

اما ایران و امریکا و عربستان و دیگر کشور های عربی هیچ تمایلی به تشدید تنش های نظامی و امنیتی بویژه اغاز جنگ مجدد در خاورمیانه ندارند و این دیدار و سفرهای دیپلماتیک به همین منظور انجام می شود.

دیک چنی؛ چهره‌ای که سیاست انرژی آمریکا را در قرن جدید شکل داد

نویسنده : محمد رضا حاجی صفر تهرانی

دانشجوی دکترا و پژوهشگر حوزه انرژی موسسه مطالعات سیاسی و رسانه ای اندیشه و قلم 

ریچارد بروس چنی (۳۰ ژانویه ۱۹۴۱ – ۴ نوامبر ۲۰۲۵)، یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های تاریخ سیاسی معاصر ایالات متحده بود؛ چهره‌ای که در حافظه سیاسی منطقه ما بیشتر با جنگ عراق، سیاست خارجی تهاجمی و رویکردهای ضدایرانی شناخته می‌شود. اما آنچه در تحلیل‌های رسانه‌ای کمتر دیده می‌شود، نقش بنیادی دیک چنی در شکل‌دادن به سیاست انرژی آمریکا در قرن ۲۱ است؛ نقشی که به‌زعم من، یکی از مهم‌ترین و پنهان‌مانده‌ترین ابعاد میراث اوست.

چنی تنها یک سیاستمدار محافظه‌کار نبود. پیش از کاخ سفید، مدیرعامل شرکت هالیبرتون بود؛ غولی زیرساختی در صنعت نفت که به‌خوبی ساختار بازار، آسیب‌پذیری‌های ژئوپلیتیک و پیوند نفت با امنیت ملی را در عمل می‌شناخت. این تجربه بی‌واسطه، از او یک بازیگر کم‌نظیر ساخت: کسی که انرژی را نه صرفاً سوخت اقتصاد، که ابزاری برای قدرت بین‌المللی آمریکا می‌دید.

در سال ۲۰۰۱، با تشکیل «گروه سیاست ملی انرژی» به ریاست او، این نگاه رسمی شد. چنی از همان آغاز اعلام کرد: انرژی برای آمریکا فقط منبع اقتصادی نیست؛ ستون فقرات نظم جهانی مطلوب واشنگتن است. این رویکرد در اسناد رسمی و سخنرانی‌های او تکرار شد؛ از جمله در عبارتی کلیدی:
«خلیج فارس برای جریان نفت حیاتی است و سبک زندگی آمریکایی به تضمین این جریان وابسته است.»

با این ذهنیت، سند «سیاست ملی انرژی» آمریکا در سال ۲۰۰۱ تدوین شد؛ سندی که ایالات متحده را میان دو گزینه قرار می‌داد: یا وابستگی فزاینده به واردات و پذیرش آسیب‌پذیری، یا مداخله مستقیم در محیط تولیدکنندگان انرژی و بازطراحی ژئوپلیتیک منطقه. چنی مسیر دوم را برگزید و به طراح اصلی گذار از سیاست «نفت آزاد» به «نفت برای آزادی» تبدیل شد؛ تغییری که انرژی را به ابزاری ژئوپلیتیک برای مهندسی نظم خاورمیانه بدل کرد.

این منطق، پشت بسیاری از اقدامات آمریکا در دهه اول قرن جدید قرار داشت. در سخنرانی ۲۶ اوت ۲۰۰۲، چنی در جمع کهنه‌سربازان جنگ هشدار داد که اگر صدام به سلاح‌های کشتار جمعی دست یابد و هم‌زمان کنترل بخشی بزرگ از ذخایر نفت جهان را در دست بگیرد، می‌تواند کل منطقه را بی‌ثبات کند. این هشدار، بیش از آنکه درباره سلاح باشد، درباره انرژی بود.

از نگاه چنی، ثبات قیمت نفت، کنترل مسیرهای انتقال، مهار چین و پیشگیری از ظهور بازیگران مخالف، همه وابسته به تسلط ژئوپلیتیکی بر منطقه‌ای مثل خاورمیانه بودند. انرژی و امنیت، در ذهن او یک چیز بودند. او این نگاه را بر پایه یک رئالیسم ژئوپلیتیکی صریح و بی‌پرده بنا کرده بود: قدرت، با کنترل منابع معنا پیدا می‌کند، و بی‌ثبات‌سازی یا مهندسی ژئوپلیتیک مناطق انرژی‌خیز، بخشی از ابزار اعمال قدرت است.

به همین دلیل، «دکترین بوش–چنی» بر سه اصل استوار شد:
۱. تضمین دسترسی به منابع انرژی،
۲. تغییر محیط ژئوپلیتیک منطقه،
۳. استفاده از انرژی برای تثبیت قدرت آمریکا.

حتی پس از خروج از قدرت، چنی همچنان این مسیر را پی گرفت. در کتاب خاطراتش، مصاحبه‌ها و نشست‌های اندیشکده‌ای، سه گزاره کلیدی را تکرار کرد:
وابستگی ساختاری آمریکا به خلیج فارس، لزوم تقویت تولید داخلی، و مهار چین در بازار جهانی انرژی.
او در سال ۲۰۱۳ صراحتاً گفت: «آمریکا نمی‌تواند حضور امنیتی‌اش را در خلیج فارس کاهش دهد؛ ثبات انرژی جهانی هنوز وابسته به این منطقه است.»
و مهم‌تر از همه، آن جمله کلیدی که خط فکری او را خلاصه می‌کند، این بود: «هر جا منابع انرژی وجود دارد، آمریکا باید حضور داشته باشد؛ و هر عقب‌نشینی، با پیشروی دیگران ه‌ویژه چین جبران خواهد شد.» این جمله، چکیده‌ جهان‌بینی چنی بود؛ جهانی که در آن انرژی، نه فقط محرک اقتصاد، بلکه تعیین‌کننده مرزهای قدرت، امنیت و نفوذ بود. نگاه چنی، ریشه در سنت واقع‌گرایانه‌ای دارد که سیاست را میدان رقابت دائمی برای کنترل منابع حیاتی می‌داند. میراث چنی، دو چهره دارد: از یک‌سو، تثبیت جایگاه انرژی در سیاست خارجی آمریکا و پیوند آن با امنیت ملی. مسیر نفوذ واشنگتن، از طریق تنوع‌بخشی منابع، تسلط بر زیرساخت‌های نفتی و حضور نظامی مداوم در منطقه شکل گرفت.
از سوی دیگر، میراثی مناقشه‌برانگیز در خاورمیانه بر جا گذاشت: بی‌ثباتی در عراق، شکاف‌های ژئوپلیتیکی تازه، کاهش اعتبار بین‌المللی آمریکا و حساسیت بیشتر تولیدکنندگان به نیت‌های واشنگتن.
با مرگ دیک چنی، شاید زمان آن باشد که روایت‌ها را از جنگ و درگیری فراتر ببریم و به جنبه‌ای کمتر دیده‌شده از او بنگریم:
او معمار اصلی نظم انرژی‌محور آمریکا بود؛ نظمی که همچنان بر سیاست خارجی، رقابت‌های منطقه‌ای و ژئوپلیتیک انرژی سایه انداخته است.
به‌عنوان پژوهشگر حوزه انرژی، معتقدم چنی نمونه‌ای از سیاستمدارانی بود که انرژی را از سطح کالای اقتصادی، به ابزاری برای بازطراحی نظم جهانی ارتقا داد. همین دیدگاه، قدرت راهبردی آمریکا را افزایش داد، اما هزینه‌های سنگینی هم بر خاورمیانه و نظم بین‌المللی تحمیل کرد. چه با او موافق باشیم و چه مخالف، فهم تحولات انرژی و ژئوپلیتیک دو دهه اخیر بدون در نظر گرفتن نقش او، تصویری ناقص و یک‌سویه خواهد بود.