قابل تصور نبود که رابطه جمهوری اسلامی ایران و سوریه در کمتر از یک ماه تا این حد متزلزل شده و به سوی تنش و وخامت حرکت کند، در حالی که در گذشته ایران و روسیه مهم‌ترین حامیان حکومت سوریه در زمان بشار اسد شناخته می‌شدند. مسئله سوریه آن‌قدر برای جمهوری اسلامی مهم است که آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران، طی ۱۰ روز در تاریخ‌های ۱۱، ۱۷ و ۲۲ دسامبر سه بار درباره مسائل سوریه سخنرانی کرد. هر بار واژگان و لحن او علیه حوادث اخیر سوریه شدیدتر شد و با ابراز نگرانی و ناراحتی از اتفاقات سوریه، مواضع کاملاً شفافی علیه کسانی که بر سوریه حاکم شده‌اند اتخاذ کرد؛ به گونه‌ای که واکنش رهبران تحریر شام را برانگیخت. ابو محمد جولانی ایران را به تفرقه‌افکنی و حمایت از حکومت فاسد بشار اسد متهم کرد. احمد الشیبانی، وزیر خارجه تحریر شام، نیز به ایران درباره وقوع هرج‌ومرج در سوریه هشدار داد. یک روزنامه لبنانی نیز نوشت که حکومت جدید سوریه قصد دارد علیه ایران برای دریافت ۳۰۰ میلیارد دلار غرامت اقامه دعوا کند!
اما آیت‌الله خامنه‌ای چه گفت که موجب واکنش و نگرانی سوری‌ها علیه ایران شد؟
۶ محور اصلی و مضمون سخنان آیت‌الله خامنه‌ای که در واقع سیاست آینده تهران را در قبال دمشق شکل خواهد داد، عبارت است از:
- اتفاقات سوریه محصول نقشه مشترک آمریکا و اسرائیل است و جریان حاکم بر سوریه بازیچه دست آن‌هاست.
- دو گزینه بیشتر پیش روی سوریه نیست: هرج‌ومرج و ناامنی یا استبداد و خودکامگی؛ که هر دو گزینه به ضرر مردم سوریه است.
- فروپاشی حکومت بشار اسد به معنای تضعیف جریان مقاومت در فلسطین، عراق، لبنان و یمن نیست و این جریان‌ها مجدداً بر منطقه غالب خواهند شد.
- به زودی جریان مقاومت سوری نیز، متشکل از جوانان، علیه حکومت جدید سوریه قیام خواهد کرد.
- ایران برای مقابله با آمریکا و اسرائیل نیازی به نیروهای نیابتی در منطقه از جمله سوریه ندارد و هر وقت بخواهد اقدامی کند، دستش باز است.
- طرح نابودی اسرائیل، در پی تحولات اخیر منطقه کنار نرفته و همچنان در دستور کار مقاومت اسلامی است.
این سیاست‌ها دقیقاً در نقطه مقابل تصویری است که تحریر شام تلاش می‌کند از رخدادهای سوریه و آینده آن به نمایش بگذارد. محمد الشرع و دیگر رهبران تحریر شام با فعالیت گسترده رسانه‌ای و تبلیغات فراوان سعی کرده‌اند طی یک ماه اخیر از مواضع و اقدامات گذشته خود به عنوان یک جریان تندرو و تروریستی فاصله بگیرند و تصویری متعادل و اهل تعامل با جهان ارائه دهند. دیدار با هیئت‌های خارجی، تأکید بر این‌که قصد جنگ با اسرائیل ندارند، حتی تغییر پوشش و ظاهر اعضای آن‌ها و تأکید بر این‌که تا سه ماه آینده باید مقدمات تدوین قانون اساسی و برگزاری انتخابات فراهم شود و تضمین امنیت اقلیت‌های مذهبی و قومی نمونه‌هایی از این فعالیت‌هاست. آن‌ها می‌خواهند بگویند آینده سوریه فقط دو گزینه‌ای نیست که آیت‌الله خامنه‌ای پیش‌بینی کرده، بلکه گزینه سومی نیز وجود دارد: برقراری امنیت و آغاز بازسازی سوریه با همکاری جامعه جهانی. گفته می‌شود برای بازسازی زیرساخت‌های سوریه که در ۱۴ سال جنگ داخلی تخریب شده، ۴۰۰ میلیارد دلار لازم است. همچنین برای تأمین حداقل نیازهای بیش از یک میلیون آواره سوری در داخل و کشورهای همجوار، حدود ۱۰ میلیارد دلار باید فراهم شود.
مقامات تحریر شام درباره آینده سوریه نگرانی‌های فراوانی دارند؛ مانند خودمختاری مناطق کرد‌نشین در شمال این کشور، بروز اختلاف بین گروه‌های متعدد اسلام‌گرا با سابقه تروریستی در تقسیم قدرت، و همچنین ناتوانی در تأمین نیازهای اولیه رفاهی و امنیت عمومی مردم سوریه. اما آنچه بیش از همه باعث نگرانی آن‌هاست، دخالت ایران در تحولات آینده سوریه است؛ به‌گونه‌ای که پیش‌بینی آیت‌الله خامنه‌ای محقق شود و وعده‌های آن‌ها تحقق نیابد و آرزوهای تحریر شام بر باد رود.
این‌که کدام سناریو در آینده سوریه تحقق پیدا خواهد کرد، به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد که رصد و تحلیل وقایع سوریه را جذاب و در عین حال پیچیده می‌کند.
- منبع: روزنامه النهار چاپ بیروت
- نویسنده: امیر دبیری مهر